Izaak Deutscher

---

Młodość

Izaak Deutscher przyszedł na świat w religijnej rodzinie żydowskiej pochodzącej z Chrzanowa. Jego edukacja rozpoczęła się w tradycyjnym stylu żydowskim, odbywając nauki związane z Torą oraz Talmudem. W tym okresie już wtedy odznaczał się talentem i zdolnościami umysłowymi. W późniejszych latach postanowił kontynuować swoją ścieżkę edukacyjną na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie zgłębiał zagadnienia z zakresu literatury, historii oraz filozofii.

Jednakże w młodzieńczych latach, nastąpił ważny zwrot w jego życiu, kiedy to w wieku nastoletnim, na skutek doświadczenia, stracił wiarę. Incydent, który miał na to wpływ, miał miejsce podczas święta Jom Kipur, kiedy to zjadł w obecności grobu cadyka porcję jedzenia, które nie spełniało zasad koszerności. Brak jakiejkolwiek nadprzyrodzonej reakcji doprowadził go do przekonania, że religia nie jest dla niego.

W wieku 16 lat, Izaak Deutscher zaczął publikować swoje wiersze, które czerpały inspirację z bogatej mitologii oraz kultury zarówno Polski, jak i Żydów. Te wczesne prace były dla niego sposobem wyrażania siebie i ukazywały jego doświadczenia związane z różnorodnymi tradycjami kulturowymi.

Komunista i trockista

W 1927 roku Izaak Deutscher dołączył do Komunistycznej Partii Polski. Jego zainteresowanie marksizmem zaczęło się w czasie studiów w Warszawie, w trakcie których kontynuował naukę filozofii. W roli działacza KPP, Deutscher zajął się redagowaniem podziemnej prasy komunistycznej, co było istotnym wkładem w działalność tej organizacji.

W 1931 roku odwiedził ZSRR, gdzie otrzymał propozycję objęcia stanowiska profesora historii teorii marksistowskiej. Jednakże, Deutscher zdecydował się odmówić tej oferty i powrócił do swojej nielegalnej działalności w Polsce.

Rok 1933 przyniósł publikację jego artykułu zatytułowanego Niebezpieczeństwo barbarzyństwa w Europie, w którym postulował konieczność współpracy między socjaldemokratami a komunistami w walce z faszyzmem. To podejście stało w jaskrawej sprzeczności z ówczesną taktyką Kominternu, który kategorycznie zabraniał nawiązywania sojuszy z lewicą parlamentarną. W związku z tym Deutscher został wykluczony z partii za rzekome sianie paniki wśród jej członków.

Po tym wydarzeniu, Deutscher zwrócił się ku studiowaniu myśli trockistowskiej, która w Polsce była nielegalna, a w ZSRR wyklęta. Od tego momentu, przez resztę swojego życia, identyfikował się jako trockista, chociaż w 1938 roku wyraził zdanie, że decyzja o powołaniu IV Międzynarodówki była przedwczesna.

Emigracja, II wojna światowa

W 1939 roku Izaak Deutscher podjął decyzję o emigracji do Londynu. Tam aktywnie angażował się w życie intelektualne, pisząc do polsko-żydowskich gazet oraz tworząc w ramach trockistowskiej Rewolucyjnej Ligi Robotniczej. W 1940 roku związał się z Wojskiem Polskim w Szkocji, jednak zostały mu postawione ograniczenia, gdyż został internowany.

W trakcie tego okresu nauczył się języka angielskiego. Jego talent pisarski zaowocował w 1942 roku, kiedy to zaczynał współpracę z brytyjskimi mediami, w tym „The Economist”. W efekcie jego wiedza i umiejętności pozwoliły mu stać się ekspertem w dziedzinach radzieckich oraz spraw militarnych, a także głównym korespondentem europejskim pisma. Również dla „The Observer” przygotowywał liczne artykuły.

W charakterze publicysty, Izaak Deutscher przyjął krytyczne i otwarcie wrogie stanowisko wobec Rządu Polskiego na uchodźstwie oraz polityki Polski w stosunku do ZSRR. Jego komentarze często podważały pozytywny wizerunek II Rzeczypospolitej oraz wymagały uznania wysiłku Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w oczach brytyjskiej opinii publicznej.

Jedną z pierwszych istotnych publikacji Deutschera była biografia Stalina, wydana pod tytułem Stalin. A Political Biography w 1949 roku. Książka szybko wzbudziła kontrowersje, ponieważ jej intencją było bardziej polemizowanie niż przedstawianie jedynie faktów biograficznych. Deutscher, reprezentując trockistowskie poglądy, przyznał znaczenie osobistym wpływom Stalina na wydarzenia w ZSRR, co różniło go od wielu przedstawicieli swojego nurtu, którzy często postrzegali Stalina jako jedynie „wyraziciela interesów biurokracji”.

Jeszcze większą popularność zdobyła jego trzytomowa biografia Trockiego, składająca się z tomów The Prophet Armed (1954), The Prophet Unarmed (1959) oraz The Prophet Outcast (1963). W swoich czasach, biografia ta była uznawana za przełomową w wielu aspektach. Deutscher uzyskał specjalną zgodę Natalii Siedowej na dostęp do zamkniętych archiwów Trockiego, które były przechowywane na Uniwersytecie Harvarda.

Lata 60.

W latach sześćdziesiątych Deutscher był aktywnym mówcą, dzieląc się swoją wiedzą na uniwersytetach w Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych. Jego wykłady koncentrowały się głównie na historii Związku Radzieckiego, gdzie analizował istotne wydarzenia, takie jak zimna wojna oraz konflikt w Wietnamie. Zbiór jego refleksji dotyczących przemian w ZSRR znalazł swoje miejsce w jego ostatniej istotnej publikacji, The Unfinished Revolution.

W tym okresie jego podejście do ideologii zyskało charakter zbliżony do marksizmu humanistycznego. Deutscher podkreślał znaczenie inspiracji trockistowskich jako fundamentalnego elementu swojego życia i pracy twórczej.

Jego życie zakończyło się nagle w Rzymie w 1967 roku. W jego hołdzie ustanowiono Deutscher Memorial Prize, która co roku przyznawana jest za najlepszą pracę naukową opublikowaną w języku angielskim, dotyczącą marksizmu lub napisaną z marksistowskiej perspektywy.

Inne prace

Isaac Deutscher jest autorem wielu znaczących dzieł, które wniosły istotny wkład do zrozumienia problemów politycznych i społecznych XX wieku. Poniżej przedstawiamy wybrane tytuły jego prac:

• Soviet Trade Unions (1950),
• Russia After Stalin (1953),
• Russia, What Next? (1953),
• Heretics and renegades: and other essays (1955),
• Russia in transition, and other essays (1957),
• Great contest: Russia and the West (1960),
• Isaac Deutscher on the Israeli-Arab War: an interview with the late Isaac Deutscher (1967),
• Non-Jewish Jew and other essays (1968),
• An Open Letter to Władysław Gomułka and the Central Committee of the Polish Workers Party (1968),
• Russia, China, and the West 1953-1966 (1970),
• Marxism in our time (Edited by Tamara Deutscher) (1971),
• Marxism, Wars, and Revolutions: essays from four decades (1984).

Pisma przełożone na język polski

Wśród dzieł Izaaka Deutschera, które zostały przetłumaczone na język polski, znajdują się następujące pozycje:

• Ostatni dylemat Lenina, tłum. C. Cholewiński, Wyd. SKFM UW, Warszawa 2007,
• Sumienie byłego komunisty, tłum. C. Cholewiński, Wyd. SKFM UW, Warszawa 2007,
• Przesłanie nieżydowskiego Żyda, tłum. K. Majewski, Wyd. SKFM UW, Warszawa 2009,
• Rok 1984. Mistycyzm okrucieństwa, tłum. nieznany, Wyd. SKFM UW, Warszawa 2010,
• O wojnie arabsko-izraelskiej w 1967 r., tłum. T. Walczak, Wyd. SKFM UW, Warszawa 2010.

---

Oceń: Izaak Deutscher

---