Muzeum w Chrzanowie

---

Historia

W 1950 roku, Mieczysław Mazaraki, Mieczysław Mazaraki, zainicjował działania mające na celu utworzenie muzeum regionalnego w Chrzanowie. Zgromadził wokół siebie grupę nauczycieli, urzędników, studentów oraz działaczy społecznych, którzy podzielali jego wizję. W celu lokalizacji muzeum wybrano zabytkowy lamus po dworski z XVI wieku, który był przebudowywany w XVIII i XIX wieku. Często określano go jako „kałamarz”. W tym samym roku powstał Komitet Organizacyjny Muzeum Ziemi Chrzanowskiej, w którego skład weszli m.in. Jan Pęckowski, Mieczysław Mazaraki, Kazimiera Mostowska oraz Franciszek Wartalski.

Warto zaznaczyć, iż Prezydium Powiatowej Rady Narodowej powołało muzeum 5 stycznia 1956 roku. Udzielono mu użytkowania czterech sal, choć w rzeczywistości była to jedna sala, w budynku przy ul. Mickiewicza 13. Dr Zygmunt Witalis Gutentag zaproponował, aby nowe muzeum nosiło imię Adama Mickiewicza. Wówczas rozpoczęto prace remontowe oraz adaptacyjne w lamusie, na które udało się pozyskać ograniczone fundusze oraz materiały z różnych instytucji takich jak Fabloku, Zakładów Ceramicznych „Stella”„Stella“, Banku Spółdzielczego w Chrzanowie oraz Chrzanowskich Zakładów Przemysłu Terenowego.

W już w 1957 roku Mieczysław Mazaraki uzyskał zlecenie od Powiatowej Rady Narodowej w Chrzanowie na zorganizowanie Muzeum Ziemi Chrzanowskiej, otrzymując 50 000 zł dotacji na te działania. Już w 1958 roku muzeum w organizacji zajmowało dwie z dwunastu sal lamusa. Uroczyste otwarcie Muzeum odbyło się 22 lipca 1960 roku. W kolejnych latach, w 1963 roku, zamek w Lipowcu został oddziałem zamiejscowym muzeum. W 1966 roku, muzeum uzyskało status placówki państwowej, stając się częścią Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Od 1967 roku, nadzór nad działalnością muzeum sprawowane było przez Muzeum Narodowe w Krakowie. W roku 2004, muzeum otrzymało imię Ireny i Mieczysława Mazarakich. Z kolei 1 stycznia 2007 roku, instytucja została podzielona na dwie odrębne jednostki: Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich oraz Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny i Zamek Lipowiec.

Budynek Główny

W Chrzanowie znajduje się zabytkowy lamus dworski z XVI wieku, który jest główną siedzibą Muzeum. Historyczna budowla była w XVIII wieku przebudowywana przez Ossolińskich, którzy dodali do niej oficynę dworską. Następnie, w XIX wieku, w obiekcie osiedlili się Loewenfeldowie, ostatni właściciele dóbr chrzanowskich. Muzeum zostało zaadoptowane do celów wystawienniczych w latach 60. XX wieku, a w 1969 roku wojewódzki konserwator zabytków wpisał obiekt do rejestru zabytków.

Opis

Część zabytkowa została wzniesiona z lokalnego kamienia. Budynek ma dwa piętra oraz częściowe podpiwniczenie. Wewnątrz znajduje się 7 sal wystawowych oraz kilka pracowni. W XIX wieku do lamusa dobudowano parterową przybudówkę, która w 1975 roku uzyskała kolejną kondygnację, a w 2016 roku dach tej przybudówki został połączony z dachem głównego budynku.

Aktualnie Muzeum oferuje stałe ekspozycje, które ukazują bogatą historię, kulturę oraz przyrodę regionu chrzanowskiego. Wśród wystaw znajdują się:

• Salonik biedermeier (XIX/XX w.),
• Gabinet osobliwości – pasje Ireny i Mieczysława Mazarakich,
• Geologia ziemi chrzanowskiej,
• Pradzieje regionu chrzanowskiego,
• Dzieje Chrzanowa od XV do XX wieku,
• Przemysł na ziemi chrzanowskiej,
• W synagodze i w domu żydowskim.

Zbiory

Muzeum w Chrzanowie dysponuje bogatymi i zróżnicowanymi zbiorami, które obejmują wiele cennych eksponatów z różnych okresów.

• W pierwszej kolejności, gromadzone są artefakty archeologiczne, wśród których znajdują się znaleziska z wykopalisk datowanych na górny paleolit. Na specjalnych wystawach stałych można podziwiać zabytki kultury łużyckiej, takie jak różnorodne naczynia ceramiczne: garnki, wazy, czerpaki, amforki, placki i kubki. Oprócz tego eksponowane są także ozdoby w postaci zawieszek skroniowych, bransolet, szpilek, naszyjników, paciorek oraz wisiorków wykonanych z brązu i ołowiu.
• W zbiorach muzealnych znajdują się również dokumenty związane z historią Chrzanowa. Wśród nich wyróżniają się XVII-wieczne przywileje właścicieli miasta oraz księgi uchwał, dokumentujące historie cechów. Interesującym elementem jest przekazany przez Janusza Adamczyka w 2009 roku zbiór eksponatów ilustrujących historię poczty w regionie.
• Trochę inna grupa zbiorów to judaika. Prezentowana na wystawie stałej kolekcja obejmuje około 200 obiektów, które były gromadzone od początku działalności placówki. Opiekunem zbiorów przez wiele lat była Wiktoria Hadyś, wspierana przez Irenę i Mieczysława Mazaraki. W zbiorach znajdują się eksponaty związane z kultem religijnym, jak np. zwoje Tory, parochety, tałes, tefiliny oraz lampki chanukowe. Muzeum przechowuje także archiwalia oraz obrazy artystów takich jak: Jan Chwastowski, Władysław Bytomski, Leon Lewkowicz, Artur Markowicz, Michał Pociecha oraz Gustaw Rogalski.
• Inną, fascynującą kolekcją jest zbiór biżuterii, w którym znajduje się ponad 60 eksponatów patriotycznych oraz biżuteria krakowska. Wiekowe pierścionki, krzyżyki, broszki i medaliony opowiadają historię rękodzieła z minionych lat. Ważnym punktem tej kolekcji są również gebruzy kontuszowe wobec dużej darowizny z lat 1968 roku.
• Warto również wspomnieć o kolekcji XIX-wiecznego szkła, która liczy 50 eksponatów, w tym eleganckie walcowate szklanki, puchary oraz karafki. Osobny segment zbiorów stanowią wyroby z cyny, składające się z ponad 70 eksponatów rzemiosła konwisarskiego, które datowane są od XVIII wieku do początku XX wieku. Wśród nich dominują naczynia codziennego użytku, a także inskrypcje upamiętniające cechy rzemieślnicze.
• Muzeum posiada także kolekcję samowarów z XIX i XX wieku, a także zbiór wyrobów z kamionki bolesławieckiej oraz porcelany, takiej jak filiżanki z Rosenthala. Wśród mebli znajdują się przemyślane eksponaty w stylu biedermeier, a zestaw zegarów wzbogaca ofertę muzeum, w tym cenny XIX-wieczny wiedeński zegar.
• W zbiorach militariów można znaleźć różnorodne akcesoria, broń białą i palną, a zespół numizmatów liczy kilkaset pozycji, w tym niezwykły skarb monetowy z Czyżówki.
• W obszarze malarstwa występują dzieła wielu znanych artystów, takich jak Teodor Axentowicz, Erazm Rudolf Fabijański, Andrzej Grabowski, Fryderyk Hayder, Stanisław Masłowski, Józef Mehoffer, Matylda Meleniewska, Ferdynand Ruszczyc, Kazimierz Sichulski oraz Władysław Bakałowicz, znany chrzanowianin.
• Prace współczesnych artystów, takich jak Janina Kraupe-Świderska, Allan Rzepka, a także różnorodne dzieła twórców nieprofesjonalnych, odgrywają ważną rolę w kolekcji, której opiekę sprawowano przez lata.
• Na koniec należy wspomnieć o rzeźbach, wśród których wyróżnia się polichromowana figura św. Stanisława oraz inne cenne prace z epoki.

Dom Urbańczyka

Dom usytuowany pod adresem Alei Henryka 16 znajduje się w malowniczym ogrodzie. W 1981 roku został zakupiony z funduszy miejskich bezpośrednio od Tadeusza Urbańczyka, ostatniego właściciela. Zaprojektował jego budowę powiatowy budowniczy, Franciszek Urbańczyk. O zakup oraz fundusze na renowację obiektu, który był zagrożony wyburzeniem, starał się II dyrektor Muzeum, Jerzy Motyka. Budynek został oddany do użytku w jesieni 1985 roku, a jego otwarcie połączono z organizacją wielkiej jubileuszowej wystawy z okazji XXV-lecia istnienia Muzeum. Jako Kierownik obiektu został mianowany archeolog Marek Szymaszkiewicz.

Opis

Budynek ten, przypuszczalnie pochodzący z końca XIX wieku, jest interesującym przykładem małomiasteczkowego budownictwa willowego, charakteryzującego się wyraźnymi cechami regionalnymi. Został zaprojektowany przez samego Franciszka Urbańczyka jako dom własny, który w latach 1890-1900 pełnił funkcję Inżyniera Powiatowego w Chrzanowie. To ceglany, parterowy dom osadzony na kamiennej podmurówce, częściowo podpiwniczony. Jego dach, o drewnianej konstrukcji, pokryty jest ceramiczną dachówką zakładkową.

Elewacja frontowa oraz boczna wyróżniają się bogatym zdobieniem architektonicznym, a w części frontowej znajduje się elegancki drewniany ganek. Od samego początku swojego istnienia pełnił kluczową rolę kulturotwórczą dla mieszkańców Chrzanowa. Był bowiem miejscem spotkań kulturalnej elity miasta oraz ośrodkiem tajnego nauczania w trudnych czasach.

W wyniku współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Katowicach w latach 1982-1985 przeprowadzono gruntowny remont budynku, przystosowując go do funkcji muzealnych. Zlikwidowane zostały ściany działowe oraz drzwi do pomieszczeń na parterze, zniknęły również wewnętrzne schody. Dobrze zachowane drewniane odrzwia ukazują pierwotne ramy konstrukcyjne budynku. Utworzono dwustronnie otwarty ciąg wystawowy, a w pokoju przylegającym do klatki schodowej pozostawiono unikalny drewniany strop kasetonowy. W niewielkiej piwnicy, zbudowanej z lokalnego kamienia, zorganizowano przestrzeń wystawową. Poddasze natomiast przekształcono w pracownie, bibliotekę, archiwum oraz czytelnię.

Cmentarz żydowski

Cmentarz żydowski usytuowany przy ulicy Podwale w Chrzanowie ma swoje początki w drugiej połowie wieku XVIII. Przez wiele lat, aż do wybuchu II wojny światowej, teren ten był wielokrotnie rozszerzany poprzez zakup nowych gruntów. Niefortunnie, podczas rozruchów wojennych, najstarsza część cmentarza została zlikwidowana, a dalsze ograniczenia powierzchni miały miejsce w drugiej połowie XX wieku. Najstarszy zachowany nagrobek na tym miejscu datowany jest na rok 1802, natomiast ostatnie pochówki miały miejsce tuż po zakończeniu II wojny światowej.

W centralnej części cmentarza znajduje się zbiorowa mogiła ofiar zamordowanych we wrześniu 1939 roku. Na terenie cmentarza zachowały się także dwa znaczące budynki, które powstały nad grobami wpływowych rabinów. Wśród nich jest rabin Salomon Bochner, uczeń Elimelecha z Leżajska, a także przedstawiciele znanej rodziny rabinackiej Halbersztamów, w tym Dawid, Józef Zew, Józef Elimelech, Mojżesz, Baruch oraz Naftali. Budynki te nazywane są ohele. Cmentarz jest pod opieką Muzeum w Chrzanowie, które dba o zachowanie tego wyjątkowego miejsca dla przyszłych pokoleń.

Dawniej zarządzane obiekty

Do 31 grudnia 2006 roku, Muzeum w Chrzanowie sprawowało pieczę nad dwoma ważnymi obiektami znajdującymi się w gminie Babice.

Nadwiślański Park Etnograficzny

Obiekt ten, znany jako skansen, znajduje się we wsi Wygiełzów. Zgromadzone tutaj eksponaty w sposób niezwykły oddają lokalną historię oraz kulturę regionu.

Zamek Lipowiec

Na wzgórzu, tuż obok wsi Wygiełzów i Babice, wznosi się dawny zamek biskupów krakowskich. Obiekt ten ma bogate dziedzictwo historyczne i jest ważnym punktem na mapie turystycznej regionu. Również o tym zamku powstał osobny artykuł, który szczegółowo opisuje jego historię oraz architekturę.

---

Oceń: Muzeum w Chrzanowie

---