Leon Barański (bankier)

---

Rodzina i młodość

Leon Barański był synem Władysława (1858–1943) oraz Zofii z Zubrzyckich. Jego ojciec, na końcu swojej kariery, pełnił funkcję hofrata w Najwyższym Trybunale Sądowym i Kasacyjnym w Wiedniu, a po zakończeniu I wojny światowej objął stanowisko sędziego w Sądzie Najwyższym w Warszawie. Przez osiem lat Leon uczęszczał do Gimnazjum im. Św. Jacka w Krakowie, gdzie zdobywał wiedzę i umiejętności, które później przydały mu się w dalszym życiu zawodowym.

W roku 1913 zdał maturę z wyróżnieniem, a w tym samym czasie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niestety, przebieg jego edukacji został znacząco utrudniony przez nawałnicę wydarzeń związanych z I wojną światową. W rezultacie, przez następne trzy lata kontynuował naukę na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Wiedeńskiego. W roku akademickim 1914/15 wykłady na świeckich wydziałach UJ zostały zawieszone, co zmusiło go do tego rozwiązania, zwłaszcza że tereny Krakowa zbliżały się wojska rosyjskie.

Barański mógł poszczycić się absolutoriami uzyskanymi z obu uniwersytetów. W Wiedniu, poza tym, ukończył również Państwowy Egzamin Sądowy w 1917 roku, a następnie wzbogacił swoje kwalifikacje zdając Państwowy Egzamin Polityczny w 1918 roku. Jego edukację zamknął doktorat z zakresu nauk prawniczych, który uzyskał 8 listopada 1918 roku.

W Banku Polskim – dwudziestolecie międzywojenne

Leon Barański rozpoczął swoją imponującą karierę 5 kwietnia 1919 roku, podejmując pracę w Ministerstwie Skarbu II Rzeczypospolitej. Już po zaledwie trzech miesiącach zyskał miano pomocnika referenta, co stanowiło początek jego dynamicznego awansu. Jako referent, w roku 1922, aktywnie uczestniczył w rokowaniach z Niemcami w sprawie rozliczeń finansowych, które miały miejsce zarówno w Dreźnie, jak i Warszawie.

W następnym roku stanął na czele Komisji Dewizowej Ministerstwa. Jego dalsze osiągnięcia obejmowały awans na stanowisko naczelnika Wydziału Walutowego Ministerstwa Skarbu oraz objęcie funkcji komisarza Banku Gospodarstwa Krajowego w roku 1924. Wyróżniający się awansem, w 1926 roku objął stanowisko dyrektora Departamentu Obrotu Pieniężnego, co zostało uhonorowane podpisami prezydenta, premiera oraz ministra skarbu.

Niedługo potem, został również członkiem Rady Nadzorczej tego instytucjonalnego tworu. Jednak bankowość nie była jedynym obszarem, którym Barański się zajmował. Miał szersze zainteresowania, obejmujące przemysł, legislatywę oraz rolnictwo. Od 1924 roku był członkiem Rady Nadzorczej Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Chorzowie, z kolei od 1926 roku pełnił rolę referenta w Radzie Prawniczej Ministerstwa Sprawiedliwości oraz komisarza Państwowego Poznańskiego Ziemstwa Kredytowego od 1928 roku.

W dniu 27 października 1931 roku Rada Banku Polskiego wybrała Leona Barańskiego na członka Dyrekcji Banku. Pomimo tego, pełnienie tej funkcji zainaugurował dopiero w listopadzie 1933 roku. Kolejnym krokiem w jego karierze było powołanie na naczelnego dyrektora banku w lutym 1934 r., co zostało zatwierdzone rok później przez ministra skarbu.

Warto podkreślić, że działalność Leona Barańskiego jako eksperta cieszyła się uznaniem w Europie. W 1929 roku uczestniczył w Międzynarodowej Konferencji do Spraw Odszkodowań organizowanej w Hadze. Dodatkowo, był członkiem Komitetu Ekspertów, który przygotowywał Międzynarodową Monetarną i Ekonomiczną Konferencję w Londynie w 1933 roku. W latach bezpośrednio poprzedzających II wojnę światową, aktywnie uczestniczył w pracach Komitetu Ekspertów Ligi Narodów ds. pożyczek międzynarodowych.

Wojenne losy polskiego zasobu złota

Dzieje polskiego banku podczas II wojny światowej były wyjątkowo skomplikowane i pełne wyzwań. Po dramatycznej ewakuacji z kraju oraz krótkim okresie działalności w Rumunii, Banco Polskie znalazło nową siedzibę w Paryżu. Po klęsce Francji instytucja ta przeniosła swoje operacje do Londynu. W tym czasie losy polskiego złota stały się jeszcze bardziej zagmatwane. Kluczowy transport skarbu z Rumunii do Francji odbył się przez Turcję i Liban, który w tamtym czasie był kolonią francuską. Niestety, planowana ewakuacja złota do Ameryki w 1940 roku zakończyła się w Afryce. Bank uzyskał pełną kontrolę nad złotem dopiero w 1944 roku, gdy zostało ono przetransportowane drogą morską do USA, Kanady oraz Anglii. Temat polskiego złota został szczegółowo opisany przez Wojciecha Rojka.

W chwili, gdy we wrześniu 1939 roku Leon Barański, wraz z kierownictwem Banku oraz zapasami złota, opuścił Polskę, sytuacja stała się niezwykle napięta. 18 września, będąc w drodze do Rumunii, Barański przekroczył granicę z ostatnią czterotonową transzą złota. Chociaż intensywne starania o dalszą ewakuację nie przyniosły zamierzonych efektów, część złota została jednak sprzedażona na rzecz wojska, uchodźców oraz rządu. W rezultacie, w listopadzie 1939 roku, jako ostatni z najwyższych władz Banku, Barański opuścił Bukareszt i udał się do Paryża. Złoto, które zostało w Rumunii, doczekało się zwrotu dopiero w 1947 roku.

Już w marcu 1940 roku, przed atakiem Niemiec na Norwegię, Barański postulował o akcje mające na celu dalszą ewakuację złota z Francji. Pod koniec kwietnia, na dwa tygodnie przed niemiecką ofensywą, prowadził polemikę z rządem, który był przeciwny tym działaniom. Dodatkowo istniało zagrożenie ze strony Francuzów, którzy domagali się wykorzystania złota na wspólne koszty wojenne. Po prośbie o zawieszenie broni ze strony Francji, a przed formalnym zakończeniem działań wojennych, Francuzi przejęli złoto i ukierunkowali przewożący je statek w stronę Dakaru, łamiąc wcześniej ustalone zasady, które zakładały transport do Ameryki.

W tym okresie rząd oraz Bank Polski musiały ewakuować się do Anglii, a to wszystko działo się w atmosferze chaosu. Dyrektor Zygmunt Karpiński podkreśla, że „niezmordowana energia i siła woli Barańskiego”, udzieliły motywacji do podjęcia działań. Barański zadecydował o ewakuacji Banku bez wcześniejszych konsultacji z rządem, starannie określając, kto powinien spróbować przedostać się do Anglii oraz które dokumenty są kluczowe do ratowania dalszej działalności Banku.

Następnego dnia po przybyciu do Liverpoolu, Leon Barański niezwłocznie udał się do Londynu, gdzie spotkał się z dyrektorem Banku Angielskiego, Harrym Siepmannem, z którym posiadał bliskie relacje, aby ustalić realne warunki funkcjonowania Banku Polskiego w Wielkiej Brytanii. Przejęcie złota przez Francuzów uruchomiło intensywne działania dyplomatyczne, w które zaangażowany był rząd RP, rząd Anglii oraz rząd Vichy. Swoich nadziei Bank Polski mógł szukać także w możliwościach opanowania Dakaru przez siły generała de Gaulle’a. Historie te dokumentuje krótka notatka kalendarium wydarzeń z 27 września 1940 roku, w której minister Strasburger informował Barańskiego o planowanych działaniach w sprawie złota. Niestety, wszystkie te wysiłki nie przyniosły zamierzonych rezultatów – złoto pozostało w Afryce.

Od roku 1941 w sytuacji Banku Polskiego zaczęła się manifestować pewna stabilizacja. Procesy, które zostały wytoczone w USA przeciwko bankom francuskim oraz rumuńskim, były monitorowane przez dyrektora Zygmunta Karpińskiego, który spędził czas w Stanach Zjednoczonych. Działania operacyjne na kontynencie afrykańskim były pod kontrolą dyrektora Stefana Michalskiego. W tej sytuacji, Leon Barański jako główny dyrektor banku mógł zająć się planowaniem przyszłości Banku w kontekście międzynarodowej współpracy gospodarczej po zakończeniu wojny. Dzięki temu, że miał apolityczny charakter i nie był związany z żadną partią, mógł efektywnie działać na rzecz banku, co działało także na jego korzyść w kontekście bliskich relacji z rodziną, która nie była świadoma jego poglądów politikech. Podczas politycznego kryzysu po zgonie generała Sikorskiego, generał Józef Haller wypowiadał się na temat powołania rządu bezpartyjnego, przy tym zasugerował Leona Barańskiego na jednego z kandydatów na premiera.

Ład gospodarczy powojennego świata

W późnym miesiącu maja 1941 roku, zanim ZSRR przystąpił do działań wojennych, Leon Barański wygłosił referat w Polish Research Centre w Londynie, w którym toczył dyskusję na temat przyszłości odbudowy krajów Europy Środkowej i Wschodniej po wojnie. Jego opinie dotyczące potrzeby zewnętrznego wsparcia finansowego wzbudziły duże zainteresowanie ze strony S.D. Waleya, głównego zastępcy sekretarza HM Treasury. Wkrótce potem w Londynie zainicjowano działalność Stowarzyszenia Ekonomistów Polskich w Zjednoczonym Królestwie, które zgromadziło ponad stu członków i zaczęło wydawać kwartalnik „Ekonomista Polski” w nakładzie tysiąca egzemplarzy, z Leona Barańskiego na czele jako prezesa zarządu w latach 1941–1946.

W miarę jak klęska Hitlera stawała się coraz bardziej nieunikniona, w Londynie i Waszyngtonie rozpoczęto rozmowy na temat przyszłej współpracy finansowej i monetarnej. Leon Barański aktywnie uczestniczył w tych debatach, co culminowało w konferencji w Bretton Woods, która odbyła się w lipcu 1944 roku i zgromadziła delegacje z około czterdziestu państw. W tym kontekście Barański został dostrzegany jako kluczowy uczestnik polskiego zespołu, będąc osobą najbardziej zaangażowaną w prace. Konferencja doprowadziła do utworzenia Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Banku Światowego.

Z dniem 2 września 1945 roku zakończono działania wojenne, a decyzje podjęte w Bretton Woods oraz te ustalone w Jałcie i Poczdamie miały istotny wpływ na przyszłe wydarzenia. W drugiej połowie czerwca Francja oraz 5 lipca Anglia i USA cofnęły uznanie dla rządu polskiego na uchodźstwie w Londynie, uznając nowo powstały rząd w Warszawie. 23 lipca decyzja dyrekcji Banku Polskiego o powrocie do kraju miała kluczowe znaczenie, a także bezpośrednio wpłynęła na przyszłość polskiego złota, umożliwiając przekazywanie oszczędności Polaków z Anglii do Polski.

Pod koniec 1945 roku Leon Barański był także obecny na pracach Komitetu, który przygotowywał pierwsze Generalne Zgromadzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych, a w styczniu 1946 brał udział w Zgromadzeniu w Londynie. W marcu tego samego roku, jako członek polskiej delegacji, wziął udział w międzynarodowej konferencji finansowej w Savannah, podczas której ostatecznie sformułowano władze Banku Światowego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Barański został w tym czasie wybrany jednym z dwunastu dyrektorów wykonawczych Banku na dwuletnią kadencję, w trakcie której reprezentował Polskę, Czechosłowację oraz Jugosławię, a po ponownym wyborze w 1948 roku również Finlandię.

17 kwietnia 1946 roku w Warszawie odbyło się pierwsze po wojnie posiedzenie dyrekcji Banku Polskiego, w którym uczestniczył Leon Barański jako naczelny dyrektor. Wówczas podjęto decyzję o wznowieniu działalności, choć już wtedy było jasne, że Bank Polskim będzie ulegał stopniowej likwidacji. Symboliczny powrót do kraju miał jednak istotne znaczenie formalne, składając podwaliny pod odzyskanie kontroli nad zapasami złota, które zostały zdeponowane w Kanadzie, Rumunii, Anglii oraz USA. Dwa ostatnie kraje stawiały znaczące przeszkody, a ze względu na swoje przydzielenie w Radzie Dyrektorów Banku Światowego, Leon Barański zdecydował się na rezygnację z funkcji dyrektora Banku Polskiego i powrót do Waszyngtonu z dniem 1 maja 1946 roku.

Inauguracyjne spotkanie Rady Dyrektorów Banku Światowego miało miejsce 7 maja, co zainaugurowało prace nad organizacją tej instytucji. W gronie dwunastu dyrektorów, sześciu reprezentowało Europę, czterech Amerykę, a dwóch Azję. Na początku roku 1950, być może pod wpływem Józefa Retingera, Leon Barański stworzył obszerne memorandum na temat O Ekonomicznej Integracji Zachodniej Europy, w którym podkreślał znaczenie wspólnego rynku oraz źródeł finansowania dla modernizacji gospodarki. Analizował również cechy wspólnot ekonomicznych, przytaczając udane przykłady z USA i Niemiec po 1871 roku, a także Polski po pierwszej wojnie światowej. Memorandum, które trafiło do rąk renomowanego francuskiego ekonomisty Roberta Marjolina, spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem.

Kiedy długotrwałe starania o pożyczkę na rozwój górnictwa na Śląsku nie przyniosły pozytywnych rezultatów, a Polska zdecydowała się wystąpić z Banku Światowego, Leon Barański podjął decyzję o rezygnacji z zajmowanego stanowiska, kończąc swoją pracę 22 czerwca 1950 roku.

W Afryce i Azji

Po ustąpieniu z Banku Światowego Leon Barański przez wiele lat skupił swoje zainteresowania na kształtowaniu systemów finansowych oraz gospodarczych nowo powstałych krajów, które wyłoniły się po rozpadzie kolonializmu. Jedynym wyjątkiem w tej działalności była Abisynia.

W latach 1951–1953, na nominację cesarza Hajle Sellasje, objął stanowisko dyrektora Banku Rozwoju Etiopii. Następnie, w okresie od 1954 do 1958, działał jako doradca ONZ w zakresie finansów oraz monetarnych dla Państwowej Komisji Planowania Indonezji. W latach 1958–1962 wykonywał również obowiązki doradcy gubernatora Banku Sudanu w Chartumie. Jako ekspert oraz stały przedstawiciel Banku Światowego, w latach 1962–1964 pracował w Akrze, gdzie przygotował analizę kryzysu finansowego Ghany.

Dzięki inicjatywie Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Barański realizował swoją misję w Kenii w latach 1965–1967. Został mianowany doradcą ministra skarbu, z zadaniem zorganizowania Centralnego Banku Kenii. Po otwarciu banku we wrześniu 1966 roku, do obiegu wprowadzono nowe banknoty z podpisem Leona Barańskiego (fot. 4). Więcej informacji o jego działalności w państwach Trzeciego Świata można znaleźć w artykule[10].

W roku 1967 Leon Barański zakończył swoją pracę zawodową. Przez następne dziesięć lat mieszkał w Woodford Green, na obrzeżach Londynu, aż do śmierci żony, Zofii z Zawadzkich. Później osiedlił się w Menlo Park w Kalifornii, w pobliżu San Francisco, gdzie spędził ostatnie lata życia u boku swojej córki, Zofii, oraz jej męża, Jędrzeja Lipińskiego, syna znanego historyka Wacława. Leon Barański zmarł 31 października 1982 roku.[1]

Zofia Lipińska, córka Leona, wraz z mężem, postanowiła przekazać archiwum ojca swojemu bratankowi, Andrzejowi Barańskiemu. W roli pełnomocnika Zofii Lipińskiej, Andrzej opracował kluczowe archiwalia związane z historią polskiego złota. Rodzina Lipińskich przekazała te zbiory jako dar dla Biblioteki Jagiellońskiej, co zostało uwiecznione w „Dzienniku Polskim” wydawanym w Krakowie (29 sierpnia 2003). Reszta archiwum, która pozostała w rodzinie, została dołączona do zbiorów o nazwie Dokumenty rodziny Barańskich, i od tamtej pory jest cytowana w niniejszym opracowaniu jako odnośnik[1].

Wszystkie informacje wprowadzone w tej części tekstu oraz w jego dwóch fragmentach odnośnie pracy Leona Barańskiego w Afryce oraz Azji mają swoje źródło w tych dokumentach, dlatego odnośnik[1] został umieszczony wyjątkowo tuż po tytułach.

Ordery i odznaczenia

Leon Barański jest osobą, która została odznaczona wieloma prestiżowymi nagrodami i odznaczeniami, świadczącymi o jego znaczącej roli w historii.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 10 listopada 1928,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 7 listopada 1925,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 2 maja 1923,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany trzykrotnie: 9 listopada 1931, 26 sierpnia 1933, 11 listopada 1937,
• Krzyż Komandorski Orderu Legii Honorowej, nadany przez Francję,
• Krzyż Komandorski Orderu Leopolda, przyznany przez Belgię.

---

Oceń: Leon Barański (bankier)

---